Bugün facebook'da Fikir Sahibi Damaklar'ın sayfasında okuduğum bir yazıyı kopyalıyorum buraya, Şemsiye diyip geçmeyelim.
Tayfun Özkaya'nın kaleminden: Şemsiye tamiri ve tüketim toplumu
Bu iki davranış ne gibi sonuçlar doğuruyor. Kaliteli bir şemsiyeyi 10 yıl kullanan bir kişiye karşılık diğerleri bu süre içinde on, bazen yirmi şemsiye kullanıyor. Çoğu Çin’de üretilen bu şemsiyeler nasıl bu kadar ucuz olabiliyor? Bunun nedeni iki konuda sömürüye yol açması.
Birincisi çevreyi sömürme. Bu ürünler için çelik vb. maddeler ve enerji üretilirken ve kullanılırken çevreye hiç dikkat edilmiyor. Bu kullan at sistemi nedeniyle en az on misli malzeme ve enerji kullanmak gerekiyor. Bu da küresel ısınmayı arttırıyor. İkinci sömürü alanı ise emek. Çalışan işçilere çok düşük ücret ödeniyor.
Diğer yandan bu şemsiyelerin taşınması için de daha fazla yakıt kullanılıyor. Şemsiye tamir ettirmediğinizde bu konunun ustaları küçük dükkânlarını kapatıyorlar. Bunların gelir kaybı da önemli. Ülke olarak şemsiyeler için yurt dışına ödediğimiz döviz de artıyor.
Aslında bu kullan at sistemini destekleyen başka gelişmeler de var. Sitelerde dikkat ederseniz sadece büyük alış veriş merkezleri oluyor ve küçük dükkânların bu sitelerde oluşması daha tasarım aşamasında engelleniyor. Şemsiye tamircileri bu merkezlerde dükkân kiralayamayacağına göre tamirci bulmak zorlaşıyor.
Aslında kaliteli bir şemsiye alıp epeyce bir süre kullanmak -sık sık şemsiye kaybetmiyorsanız- daha ekonomik. Dahası kalitesiz şemsiyelerle yağmurda ıslanmak riski de hayli fazla.
Tüketim toplumu sürekli, insanlardan daha fazla tüketim yapmalarını istiyor. Bu planlanmış bir şey. 2. Dünya Savaşından sonra ABD Başkanı Eisenhower’in bir danışmanı “tüketim maddelerinin artan bir hızla tüketilmesi, yenilerinin alınması ve çöpe atılmasına ihtiyacımız vardır” demiş. Bu amaçla reklamlarla insanlarda satın alma istekleri teşvik ediliyor. ABD’de her hangi bir insan günde 3000 reklam mesajı alıyormuş. Tüketimi sağlama almak için planlamış bir şekilde ürünlerin çabuk eskiyecek veya değiştirilecek şekilde üretilmeleri gerektiği de ileri sürülmüş. Brooks Stevens adlı bir endüstri tasarımcısı planlanmış işe yaramamadiyebileceğimiz bu kavramı “tüketicide daha yeni ve daha iyi bir şeyi, gerektiğinden daha önce satın alma arzusu yaratmaktır” şeklinde tanımlamış. (Vance Packart, The Waste Makers, 1960)
Dikkat ederseniz dayanıklı tüketim malları artık çok çabuk eskiyor. Sık sık şemsiye değiştirenler kaliteli bir şemsiyeyi yıllarca kullanana göre daha fazla çöpe katkıda bulunduğu açıktır. Hatta bunlar şemsiyeyi bozulduğu noktada hemen sokağa fırlatıyorlar.
Bireysel olarak yapacaklarımız var bence. Kaliteli bir şemsiye alalım ve tamircilerin dükkânlarını öğrenelim. Türk standartlar Enstitüsünün şemsiyelerde kalite açısından bir temel çizgi çekmesi de yerinde olur, ama yapacaklarını sanmam. Bunların köklü bir şekilde gerçekleşmesi için doğa ve çalışanı sömürmeye son veren bir sistemin uygulanması gerektiği açık. Şemsiye deyip geçmeyin, orada bütün sorunları buluyoruz.
Tayfun Özkaya
29.12.2012
Ege Üniversitesi
Ziraat Fakültesi
Tarım Ekonomisi Bölümü
Yazıyı okuyunca babamın yıllar yılı kullandığı çift katlı, ya da astarlı şemsiyesini hatırladım haliyle. Son derece kaliteli bir şemsiye olmakla birlikte, yıllar yılı kullandı babam. Daha da kullanacaktı elbet, yağmurlu bir cuma günü camide çalınmasaydı eğer. :)
YanıtlaSilBabam yalnızca şemsiyesini değil, hemen her eşyasını bu şekilde uzun süreli, deyiş yerindeyse eskiyene, suyu çıkana kadar kullanırdı. Yani gerçek anlamda bilinçli bir tüketiciydi. Şimdi de öyledir ya.
*
Yazıda ucuz şemsiyelerin fiyatı olarak 5-6 lira deniyor. Ben çok daha ucuzlarını gördüm. Oldukça yağmurlu, öğrencisi de bol bir kentten 7-8 yıl yaşadım. Orada her yağmurlu gün ortalığa şemsiyeciler çıkar, ve sözü edilen Çin malı, ya da belki Türk malı ucuz şemsiyeler satarlardı. Normalleri bir lira, "iyileri" iki lira. Elbette yalnızca bir yağmura dayanırlardı. Kullan-at şemsiyeyle tanışmam, buna şaşırmam o zamanlara rastlar. Zaten de şemsiyenin kullan-at'ını gördükten sonra her bir şeyin kullan-at'ının üretilebileceğini öğrenmiştim ne yazık ki. Aslına bakılırsa, hayatın kendisi kullan-at'lık bir hal almış bulunuyor artık.
Selamlar...
Ne güzel anlatmışsınız. İnsan hayret ediyor nasıl bu kadar çabuk değişti herşey, milyonlarca yıllık insanlık tarihinde ilk kullat-at hayat yaşayanlar bizleriz ve geçmişi hatırlayacak son nesil. O nedenle sorumluluğumuz büyük sanırım. Sevgiler
Sil